Chełmno – Muzeum byłego Obozu Zagłady

Chełmno (niem. Kulmhof), niewielka miejscowość położona 70 km na zachód od Łodzi. W latach 1941-1945 w pobliżu wioski działał nazistowski obóz zagłady. Chełmno stało się miejscem zagłady Żydów z getta łódzkiego oraz z całego Kraju Warty (Warthegau) – jednostki administracyjnej stworzonej przez Niemców z części wcielonych do III Rzeszy ziem polskich. Wśród ofiar byli również, deportowani wcześniej do getta łódzkiego, Żydzi niemieccy, austriaccy, czescy, słowaccy i luksemburscy oraz około 5 tys. Sinti i Romów. W Chełmnie zginęło też kilkuset Polaków, grupa radzieckich jeńców wojennych oraz 88 czeskich dzieci z miejscowości Lidice. Szacuje się, że w Chełmnie uśmiercono w sumie około 150 tys. ludzi.

Obóz składał się z dwóch części: znajdującego się w Chełmnie pałacu oraz tzw. obozu leśnego (Waldlager) w Lesie Rzuchowskim. Transporty przybywały przeważnie kolejką do stacji Powiercie. Stamtąd przeznaczonych na zagładę przewożono ciężarówkami do pałacu w Chełmnie. Przybyłym na miejsce tłumaczono, że zostaną odesłani do obozów pracy i że mają udać się do kąpieli, podczas gdy ich ubrania zostaną poddane dezynfekcji. Następnie prowadzono ich do hermetycznie zamykanych ciężarówek, do wnętrza których odprowadzano spaliny samochodowe. Zwłoki pomordowanych przewożono do Lasu Rzuchowskiego, gdzie chowano je w masowych grobach, zaś w późniejszym okresie palono w krematoriach.

Załoga obozu składała się z ponad 100 osób, członków Sicherheitspolizei (Policji Bezpieczeństwa, Sipo) oraz żandarmów z Schutzpolizei (nazistowska formacja policyjna). Prócz tego przy chowaniu i paleniu zwłok zatrudniano stale 30-40 więźniów, Żydów. Rzeczy po zamordowanych rozdawane były niemieckiej ludności zamieszkałej na terenie Kraju Warty.

Ośrodek zaczął działać 7 grudnia 1941 r. W marcu 1943 r. zapadła decyzja o zamknięciu obozu. Aby zatrzeć ślady zbrodni, Niemcy wysadzili pałac w Chełmnie. Działalność obozu wznowiono w kwietniu 1944 r. w przygotowaniu do ostatecznej likwidacji getta łódzkiego. Od połowy lipca transporty z Łodzi kierowane były jednak do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie proces uśmiercania ludzi przebiegał znacznie szybciej i sprawniej. We wrześniu 1944 r. SS przystąpiło do usuwania śladów zbrodni, zwłoki ekshumowano i spalono. Do pracy tej zatrudniono grupę więźniów, Żydów, których następnie rozstrzelano. Obóz został opuszczony przez Niemców 17 stycznia 1945 r., na krótko przed wkroczeniem Armii Czerwonej.