Grajewo – tablica pamiątkowa

W latach 1939-1941, na mocy paktu Ribbentrop–Mołotow, Grajewo znalazło się pod administracją radziecką, przyłączone do ZSRR jako część tzw. zachodniej Białorusi. Na początku niemieckiej okupacji, 7 sierpnia 1941 r., w Grajewie Niemcy rozstrzelali 119 Polaków, Żydów i Rosjan. Kulisy tych wydarzeń do dzisiaj budzą wśród historyków wiele kontrowersji. W okresie Polski Ludowej mówiło się tylko i wyłącznie o kolejnej zbrodni niemieckiej. Można jednak spotkać się z nieco inną wersją tej tragicznej historii. Według niej (opartej w dużej mierze na przekazach ustnych) współwinna zbrodni była część polskich mieszkańców, aktywnie pomagająca okupacyjnej armii niemieckiej w wytypowaniu i fizycznej eksterminacji części żydowskich mieszkańców Grajewa. Powodem takich działań miała być chęć zemsty na współobywatelach, którzy w poprzednim okresie kolaborowali z władzą radziecką. Ostatnie badania prowadzone przez Instytut Pamięci Narodowej wydają się jednak wskazywać na jeszcze inny przebieg wydarzeń. Zgodnie z nimi to dopiero wkroczenie oddziałów niemieckich położyło kres samosądom, jakich dopuszczali się polscy mieszkańcy Grajewa na swych żydowskich sąsiadach. Badania podjęte ostatnio nad rzeczywistym przebiegiem wydarzeń w Grajewie mogą stać się wstępem do szerszych studiów obejmujących zasięgiem trudny obszar całej Białostocczyzny.