Lublin – Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” (dawne więzienie gestapo)

W budynku byłego Urzędu Ziemskiego w Lublinie, zwanego „Pod Zegarem”, w latach 1939-1944 mieściła się siedziba i areszt śledczy gestapo. Przesłuchiwano tutaj więźniów politycznych. Areszt składał się z 12 ciasnych, ciemnych cel. Na piętrze znajdowały się sale przesłuchań, w których torturowano zatrzymanych. Wielu zmarło w wyniku tortur. Od 1979 r. w pomieszczeniach więziennych znajduje się Muzeum Martyrologii będące oddziałem Muzeum Lubelskiego z siedzibą główną na Zamku Lubelskim. Urządzona w areszcie wystawa informuje o historii więźniów gestapo i Zamku Lubelskiego. Eksponaty są różnorodne – fotografie, dokumenty i zachowane po więźniach pamiątki; odtworzone jest wyposażenie celi więziennej. Druga ekspozycja prowadzona przez muzeum, zatytułowana „Martyrologia miasta Lublina i harcerstwa Lubelszczyzny 1939-1945”, mieści się w pobliżu, przy ul. Radziszewskiego. Obejmuje bogaty zbiór oryginalnych eksponatów przedstawionych w układzie chronologiczno-tematycznym. Przedstawia życie społeczne młodzieży Lublina przed wybuchem wojny (m.in. podręczniki, zeszyty, odznaczenia, tarcze szkolne, nakrycia głowy, krzyże harcerskie), historię szkolnictwa podczas okupacji, zawiera liczne biogramy i fotografie zamordowanych nauczycieli i młodzieży. Duża część wystawy poświęcona jest historii Szarych Szeregów. Obie ekspozycje informują także o faktach niezbędnych dla zrozumienia wojennej historii Lubelszczyzny i pamięci historycznej Polaków – obozie na Majdanku, getcie lubelskim, konspiracji, oddziałach partyzanckich, utworzeniu rządu lubelskiego, prześladowaniach więźniów politycznych po 1944 r. Muzeum organizuje również wystawy czasowe.

Należy również wspomnieć o odsłoniętym w 1963 r. pomniku ku czci ofiar getta lubelskiego. Pomnik, projektu rzeźbiarza Bogumiła Zagajewskiego i malarza Janusza Tarabuły, znajduje się w centrum byłego getta, na dzisiejszym Placu Ofiar Getta. Z przodu pomnika w języku polskimi i hebrajskim umieszczono napis: „W każdej garstce popiołu / szukam swoich bliskich”.