Obrzyce – pomnik i miejsce pamięci ofiar eutanazji

Międzyrzecz (niem. Meseritz) to niewielkie miasteczko położone na zachód od Poznania. W 1793 r. znalazło się w zaborze pruskim, pozostało poza granicami Polski również po 1918 r. W 1904 r. koło Międzyrzecza założono, niezwykle nowoczesny naonczas, zakład psychiatryczny Obrzyce (niem. Obrawalde). W latach 1942-1945 szpital ten stał się jednym z miejsc realizacji nazistowskiego programu eutanazji, który polegał na systematycznym mordowaniu ludzi upośledzonych fizycznie oraz umysłowo.

Akcję, dla której przyjęto kryptonim T4 (od Tiergartenstrasse 4, adresu głównego biura w Berlinie odpowiedzialnego za jej koordynację) zapoczątkowano w październiku 1939 r. Na terenie Niemiec i Austrii stworzono sześć ośrodków (Brandenburg, Grafeneck, Hartheim, Sonnenstein, Bernburg, Hadamar), do których zwożono przeznaczonych na śmierć pacjentów, dorosłych i dzieci. Ofiary uśmiercano za pomocą tlenku węgla w specjalnie w tym celu skonstruowanych komorach gazowych. Rodzinom chorych podawano fałszywe powody zgonu. Akcji nie udało się jednak całkowicie zataić. Na skutek publicznych protestów w 1941 r. nastąpiło jej oficjalne wstrzymanie, choć była ona kontynuowana na terenach okupowanej Polski. W sierpniu 1942 r. akcja eutanazji została w Niemczech wznowiona, tym razem przeprowadzano ją jednak z większą dyskrecją. Pacjentów szpitali i sanatoriów zaczęto uśmiercać na miejscu za pomocą trujących zastrzyków, przedawkowania leków lub przez wygłodzenie. Z czasem akcja T4 objęła również inne grupy ofiar: starców, tzw. osoby asocjalne, inwalidów wojennych oraz robotników przymusowych.

Już w 1939 r. z Obrzyc zaczęto wywozić nieuleczalnie chorych pacjentów do szpitali psychiatrycznych na terenie okupowanej Polski, gdzie byli ono mordowani. Na początku 1942 r. do Międzyrzecza zaczęły przybywać transporty przeznaczonych na śmierć pacjentów z innych, położonych w głębi Rzeszy ośrodków psychiatrycznych. Poddanych selekcji uśmiercano za pomocą iniekcji trucizny. Przyczyną śmierci stawało się również często zaniechanie leczenia lub niedożywienie.

W sumie w zakładzie w Obrzycach zgładzono ok. 10 tys. osób. Większość zamordowanych stanowili Niemcy, osoby chore i niepełnosprawne. W ośrodku ginęli jednak również cudzoziemcy przeważnie jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi, osoby niewygodne politycznie. Byli wśród nich m.in. Polacy, Rosjanie, Ukraińcy, Białorusini, Czesi, Francuzi, Holendrzy oraz Belgowie.

Zofia Wóycicka