Pawłokoma – konflikt polsko-ukraiński

Wieś na Podkarpaciu w gminie Dynów, przed wojną zamieszkana przez ludność ukraińską i polską, z wyraźną przewagą Ukraińców. W marcu 1945 r. (już po przejściu frontu i ustanowieniu na okolicznych terenach polskiej władzy – miejscowi Polacy przy wsparciu poakowskiego oddziału por. Józefa Bissa „Wacława” zamordowali – według różnych szacunków – od 150 do 366 osób spośród ukraińskiej ludności wsi, w tym kobiety i dzieci. Relacje ukraińskich świadków masakry wspominają o torturach, którymi poddawano część ofiar przed ich rozstrzelaniem strzałami w tył głowy.

Przyczyny tej zbrodni nie są do końca jasne. Polscy świadkowie – mieszkańcy wsi – twierdzą, że doszło tam do akcji odwetowej za morderstwa UPA na miejscowych Polakach. Bezpośrednio przed masakrą Ukraińcy mieli uprowadzić kilkunastu polskich mieszkańców wsi. Przed egzekucją przesłuchiwano ukraińskie ofiary, pytając o miejsce przetrzymywania bądź pochówku uprowadzonych. Nikt z Ukraińców nie udzielił odpowiedzi na te pytania. Nie jest zresztą wykluczone, że uprowadzenie kilkunastu mieszkańców Pawłokomy, o które Polacy winili miejscowych Ukraińców, było dziełem operującego w pobliżu oddziału NKWD.

Bez względu na bezpośrednie okoliczności mordu w Pawłokomie, nie ulega wątpliwości, że nie było to zdarzenie odosobnione czy wyjątkowe. Konflikt polsko-ukraiński, któremu ani niemieckie, ani radzieckie władze wojskowe nie umiały (bądź nie chciały) zapobiec, prowadził do czystek etnicznych po obu stronach. W trakcie rzezi wołyńskich UPA podjęła próbę całkowitego usunięcia Polaków z terenów planowanego państwa ukraińskiego. Z drugiej strony, na terenach gdzie większość ludności stanowili Polacy, wypędzano na wschód i mordowano Ukraińców.