Pruszków – Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego

Miejscowość w pobliżu Warszawy, gdzie na początku sierpnia 1944 r. na terenie warsztatów kolejowych władze niemieckie zorganizowały obóz przesiedleńczy (Durchsganglager 121) dla ludności cywilnej wypędzanej z ogarniętej powstaniem stolicy. Na potrzeby obozu przeznaczono dziewięć dużych hal produkcyjnych, mogących pomieścić kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Teren zakładów nie był przystosowany do przebywania w nim większej liczby ludzi (brak wystarczającej ilości wody, urządzeń sanitarnych itd.). Za datę rozpoczęcia działania obozu przyjmuje się 6 sierpnia 1944 roku, jednak pierwsza partia ludności z dzielnicy Wola przybyła rano 7 sierpnia. Ciężar utrzymania i opieki nad ewakuowanymi zarówno w obozach przejściowych, jak i rozmieszczanych na terenie GG spoczął przede wszystkim na polskich organizacjach społecznych. W sierpniu, wrześniu i październiku 1944 r. przeszło przez obóz ok. 550 tys. mieszkańców Warszawy. Ponad 165 tys. osób uznanych za zdolne do pracy wysłano z Pruszkowa na roboty do Niemiec, ponad 50 tys. mężczyzn i kobiet wysłano do obozów koncentracyjnych. Nikłą część osób starych lub chorych zwolniono z obozu, część wyprowadził stamtąd nielegalnie polski personel sanitarny i gospodarczy. Pozostałych przewieziono do różnych miejscowości Generalnego Gubernatorstwa. Obóz przestał istnieć 16 stycznia 1945 roku.

Tadeusz Rutkowski