Świętochłowice-Zgoda – Obóz

W czasie okupacji hitlerowskiej funkcjonował w Świętochłowicach koło Katowic podobóz męski KZ Auschwitz-Birkenau (od 26 maja 1943 do 23 stycznia 1945 r.), przy zakładach zbrojeniowych „Zgoda” (niem. Eintrachthütte). Na podstawie dokumentacji prowadzonej w obozie macierzystym w Oświęcimiu i innych źródeł ustalono ponad 400 numerów i częściowo nazwiska byłych więźniów podobozu Eintrachthütte. Gros stanowili Żydzi przywiezieni do obozu oświęcimskiego w latach 1943-1944. Pochodzili oni z wielu krajów Europy: Belgii (Malines), Czech (Brno), Francji (Drancy), Grecji (Saloniki), Holandii (Hertogenbosh, Westerbork), Niemiec (Berlin, KZ Dachau, KZ Sachsenhausen), Polski (Białystok, Będzin, Ciechanów, Grodno, Katowice, Kraków, Lublin, Radom, Sosnowiec, Szopienice, Tarnów, Warszawa, Zawiercie), Słowacji, Węgier, ZSRR (Mińsk, Ryga). Więźniów innych narodowości przywożono najczęściej z więzień bądź prosto z łapanek ulicznych (np. w Warszawie). Likwidacja obozu nastąpiła w dwóch etapach: 3 grudnia 1944 r. część więźniów przewieziono do KZ Auschwitz, a stamtąd następnego dnia skierowano do KZ Mauthausen, gdzie transport przybył 6 grudnia 1944 r. Z kolei drugi etap ewakuacji odbył się 23 stycznia, w tym dniu ewakuowano więźniów pociągiem towarowym przez Czechy do obozu koncentracyjnego w Mauthausen; w czasie transportu wielu z nich zmarło. Liczbę zmarłych w podobozie szacuje się na kilkaset osób, nie licząc tych, którzy po selekcjach zostali wywiezieni do KZ Auschwitz.

Od lutego do listopada 1945 r. na terenie poniemieckiego obozu komunistyczny aparat bezpieczeństwa założył własny Obóz Pracy w Świętochłowicach dla – jak oficjalnie mówiono – „zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich”. W rzeczywistości, obok kryminalistów i niemieckich jeńców, więziono tu bez sankcji prokuratorskiej czy wyroku sądowego ludność cywilną z Górnego Śląska i Śląska Opolskiego. Przebywała w nim także nieliczna grupa internowanych żołnierzy Armii Krajowej oraz Ukraińców. Formalnie obóz podlegał Centralnemu Obozowi Pracy w Jaworznie. Przez obóz przeszło ok. 6 tys. osób, a liczbę śmiertelnych ofiar szacuje się na ponad 2 tys. (dane potwierdzone to 1855). Część z nich, w tym wiele kobiet i dzieci, zmarło w lecie 1945 r., kiedy wybuchła w obozie epidemia tyfusu.

W kwietniu 2004 r. minister sprawiedliwości, prokurator generalny Rzeczypospolitej Polskiej postawił byłemu komendantowi obozu w Świętochłowicach, Salomonowi Morelowi (1919-2007) zarzut popełnienia nieulegających przedawnieniu zbrodni przeciwko ludzkości. Izrael, gdzie wtedy mieszkał Morel, odmówił ekstradycji, tłumacząc swoją decyzję tym, że zbrodnie popełnione w tym obozie przez komendanta 60 lat temu uległy już przedawnieniu.

Bogusław Kopka