Szczebrzeszyn – pomniki i cmentarze

Historia miasteczka Szczebrzeszyn (pow. zamojski) jest dobrze znana dzięki dziennikom okupacyjnym dyrektora miejscowego szpitala, Zygmunta Klukowskiego. Opisał on zagładę miejscowych Żydów (do listopada 1942 r. z miasta wywieziono lub zamordowano na miejscu ponad 4 tys. Żydów), następnie organizację niemieckiej gminy Szczebrzeszyn, rozpoczętą 2 lipca 1943 r. Wysiedlono wówczas wielu polskich i ukraińskich mieszkańców Szczebrzeszyna i okolicznych wiosek, a ich miejsce zajmowali volksdeutsche. Polacy zostali osadzeni w obozie przejściowym w pobliskim Zwierzyńcu, gdzie byli poddawani dalszej selekcji, wielu zginęło. Klukowski w lipcu zanotował m.in. „osadzają teraz Niemców. Niektórzy są wyjątkowo bezczelni i brutalni. Nie tylko, że wyrzucają z mieszkań, ale nie pozwalają zabrać umeblowania, pościeli, drzewa opałowego itp., złoszczą się przy tym, że nie wszyscy u nas mają pierzyny”, a w sierpniu po wizycie w Zwierzyńcu „największe wrażenie, z którego nie mogłem się otrząsnąć przez dłuższy czas, sprawiły na mnie chore dzieci w szpitalu ordynackim… Chorują przeważnie na czerwonkę i odrę. W małych, naprędce skleconych drewnianych łóżeczkach leżą po dwoje wyniszczone i wychudzone tak, że podobne są raczej do trupków”. W Szczebrzeszynie działała silna placówka AK. 26 lipca 1944 r. do miasteczka niemal równolegle wkroczyły jednostki AK i Armii Czerwonej.