Warszawa – Pomnik Powstania Warszawskiego

W czasach PRL problem uczczenia pamięci i uczestników powstania warszawskiego pozostawał przedmiotem politycznych kontrowersji. Władze państwowe, kierując się przede wszystkim względami ideologicznymi, nie wyrażały zgody na publiczne utrwalanie pamięci tego wydarzenia w formie pomników. Przełomem był okres legalnego działania NSZZ „Solidarność” 1980-1981. W 1981 r. powstał Społeczny Honorowy Komitet Budowy Pomnika Powstania Warszawskiego, który ogłosił konkurs na jego projekt. Wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 r. wstrzymało realizację tych planów. Do osłonięcia pomnika doszło dopiero w 45. rocznicę wybuchu powstania, 1 sierpnia 1989 r. Pomnik ulokowany został na pl. Krasińskich, w pobliżu miejsca, gdzie znajdował się właz do kanału ściekowego, przez który w końcu sierpnia 1944 r. powstańcy i ludność cywilna ewakuowali się ze Starego Miasta; fabuła pomnika nawiązuje do tego epizodu. Monument, wykonany z brązu według projektu W. Kućmy, ma ok. 2,5 m wysokości; z jego prawej strony wznoszą się dwa pylony – ściany z postaciami powstańców, symbolizującymi wysiłek zbrojny i ofiarę żołnierzy Armii Krajowej i innych wojskowych formacji konspiracyjnych, z drugiej – osoby cywilne, symbolizujące mieszkańców Warszawy, zorganizowanych w dniach powstania w strukturach podległych Delegaturze Rządu RP na Kraj oraz ich martyrologię; między pylonami znajduje się amfiteatralne zagłębienie – miejsce uroczystości rocznicowych, apeli poległych – kompozycję zaś zamyka mur oporowy. Odsłonięcie pomnika, chociaż nie bez kontrowersji w środowiskach kombatanckich, było realizacją emocjonalnej potrzeby byłych powstańców i mieszkańców Warszawy, materialnego utrwalenia pamięci powstania warszawskiego w stołecznej ikonosferze; wymiernym tego wyrazem stało się sfinansowanie przedsięwzięcia z dobrowolnych składek indywidualnych i grupowych.

W budynku przylegającym do pomnika (ul. Długa 22) znajduje się Zarząd Główny Związku Powstańców Warszawskich oraz Stowarzyszenie Pamięci Powstania Warszawskiego. Informacja na temat pomnika i powstania warszawskiego znajduje się na ścianie tegoż budynku (także po angielsku i francusku).

Piotr Majewski