Zwoleń – pomnik i cmentarz

Miejscowość na południowym Mazowszu, w pobliżu Iłży. W czasie II wojny światowej wskutek położenia na terenie ożywionej działalności konspiracyjnej Zwoleń był miejscem licznych represji niemieckich. Na przykład wiosną 1943 r. funkcjonariusze gestapo i SS rozstrzelali 134 osoby z okolicznych miejscowości. Gdy 11 kwietnia 1944 r. w zasadzce urządzonej przez oddział partyzancki Batalionów Chłopskich Józefa Abramczyka („Tomasza”) zginął komendant miejscowej żandarmerii i jego zastępca, w odwecie funkcjonariusze SD z Radomia i żandarmi ze Zwolenia rozstrzelali 17 kwietnia 1944 r. w pobliżu rynku w Zwoleniu 25 więźniów przywiezionych z więzienia w Radomiu. Latem 1944 r. podczas wielkiej fali aresztowań osób podejrzanych o działalność konspiracyjną ujęto m.in. ok. 40 osób ze Zwolenia i okolic. 11 czerwca 1944 r. oddział AK Kazimierza Aleksandrowicza „Huragana” zatrzymał dwóch wysokich urzędników dystryktu radomskiego, w zamian za ich uwolnienie domagając się zwolnienia z więzienia 100 Polaków. Gestapo odrzuciło ultimatum, grożąc rozstrzelaniem więźniów w razie odmowy zwolnienia obu urzędników. 19 czerwca 1944 r. 44 więźniów zostało rozstrzelanych w pobliżu zwoleńskiego rynku (jednemu z uwięzionych udało się uciec). W następnych dniach dokonano pacyfikacji kilku wsi w powiecie zwoleńskim. Ciała rozstrzelanych spoczywają na cmentarzu w Zwoleniu.

Tadeusz Rutkowski